Kurban bayramı sevginin ve yardımlaşmanın en fazla olduğu günlerdir ,dini yönden Hz.İbrahim ’in oğlu için feda etmesiyle ortaya çıkar ve kurban kesmek ibadet olarak belirlenmiştir, insanların yardımlaşmayı öğrenmesine de vesile olmuştur. Dini yönüyle birlikte çok eskiye dayanan Kurban bayramı tarihimizde nasıl geleneklere ev sahipliği yapmış ve nasıl devam etmiştir bu soruların cevabı için Osmanlı’ da kurban bayramı geleneklerinden bahsetmek gerek.
Padişah tarafından her bayram öncesi tembihnâmeler yayınlanırdı. Tembihnâmelerle birlikte evlerde, konaklarda, saraylarda ummalı bir temizlik başlar ve her yerde bayram telaşesi başlardı. Tembihnâmelerde bayramlarda ahlaka aykırı davranışlardan uzak durulması gerektiğine de bilgiler verilirdi. Yani bu temizlik maddi ve manevi bayram için hazırlıktı. Arefe günü top atışlarıyla başlayan bayram, son günün ikindi namazında atılan top ile sona ererdi. Padişaha özel olarak hazırlanan koç, özel kostümlü görevliler tarafından beslenir, taşınır ve hazırlanırdı. Kurban bayramında arefe günü Topkapı Sarayı’nda 2, bayram sabahı sarayda binek taşının önünde törenlerle 7 adet olmak üzere toplam 9 kurbanlık padişah adına kesilirdi. Arefe gecesi mahalle bekçileri, sabaha karşı davul çalıp mâni söyleyerek bayramın gelişini coşkulu bir şekilde kutlarlardı. Osmanlı’da bayramdan önce çeşitli kesimlere çeşitli hediyeler dağıtılırdı. Askerlere ve memurlara birer maaş ikramiye olmak üzere tüm camilerde ulemaya kürk behası adı verilen hediyeler dağıtılırdı. Cezasının üçte ikisini yerine getirmiş olan mahkûmların suçlara göre ayrılmış belirli bir kısmı da bayram dolayısıyla affedilirdi. Diğer tüm mahkûmlara da bayramın birinci günü helva dağıtılırdı.
Bayram boyunca sokaklarda, caddelerde “arife çiçeği” olarak adlandırılan çocuklar olurdu. İçlerindeki coşkuya yenilip bayram gününü bekleyemeden arife gününden bayramlık kıyafetlerini giyip dışarı çıkan çocuklara bu sebepten ötürü ‘arife çiçeği’ denirdi. Günümüzde veresiye defteri adıyla bilinen zimem defterlerine yazdırarak ihtiyaçlarını gideren ihtiyaç sahiplerinin borçları durumu iyi kimseler tarafından satın alınan zimem defterleriyle birlikte ödenir. Bayramda yardımlaşmanın en güzel örneği sergilenirdi. Kurban bayramlarında fazla miktarda et tüketiminden dolayı bozulan sindirim sistemleri sebebiyle her evde mutlaka turunç reçeli kaynatılır. Kurban bayramlarında her evden mis gibi turunç kokuları yayıldığından turunç Osmanlı’da kurban bayramının en güzel simgelerinden biriydi.
Geleneklerimizin bu derece insanlara maddi ve manevi açıdan önem vermesi çok değerli bir ahval. Aslında önemli olan bu geleneklerin sürdürülebilmesidir, gelenekler bizim özümüzdür ve özümüzü canlı tutmak tarihimizi de canlı tutmak demektir.
Yazar: Zeynep İNAL
