Bir ülkedeki iş gücünün ekonomiye katkı sunmak amacıyla sürekli ya da belirli zamanlarda çalıştırılmasına istihdam denir. Üretim içinde bulunan işgücüdür. Katma değer yaratmak için insan emeğinin kullanılmasıdır.
İstihdam kelimesi; işçi ve işveren ya da işletme arasındaki yapılan; çalışma şartlarının, maaşın, ödeme koşullarının, işçinin ve işverenin sorumluluklarının yazıldığı; yetkili merciler tarafından tanınan sözleşme anlamında da kullanılır. İstihdam üretimin olmazsa olmazlarındandır. Sermaye, emek ve yer gibi üretimin kavramlarıyla iç içedir.
Kuruluşların istihdam amacı; yaptıkları işi büyütmek, üretimi artırmak ve işletmelerini büyütmektir. Herhangi bir kurumda istihdam edilebilmek için bireylerin taşıması gereken bazı koşullar bulunur. Bulunduğu ülkenin vatandaşı olması ya da çalışma izninin bulunması bu zorunluluklardandır. İstihdamdaki yasal çerçeve devlet tarafından belirlenir. Bu yasalar hem ilgili makama hem işverene hem de istihdam edilen işçiye bazı sorumluluklar yükler.
Ülkedeki istihdam, gelişmişlik ölçüleri arasında da sayılır. Şöyle ki, ülkede istihdam edilen işgücü ne kadar fazla ise, işsizlik oranı da o kadar azdır. İşsiz nüfusla ilgili veriler de ülkelerin gelişmişlik oranlarını etkiler. Gelişmiş ülkelerde işsizlik oranları; az gelişmiş veya gelişmekte olan ülkelere göre oldukça azdır.
Tam süreli çalışma, yarı zamanlı çalışma, taşeron işçi, stajyer ve işsiz gibi kavramlar istihdam türlerinin belirlenmesindeki etkenlerdir. Ülkedeki potansiyel işgücünün üretime dahil edilme oranı türleri belirlemede önemlidir. Bu bilgiler ışığında istihdam türlerini tam istihdam, eksik istihdam ve kayıt dışı istihdam olarak saymak mümkündür.
Tam istihdam; şartların tam olarak yerine getirildiği istihdam türüdür. İşveren sözleşmedeki yasal yükümlülüklerini eksiksiz yerine getirir. İşçi de üstüne düşen sorumlulukları hakkıyla yapar. Kayıt dışı istihdamın önüne de geçer. Özellikle gelişmiş ülkelerde hayatın olağan bir parçası gibidir. Genellikle ülkede iş arayan, çalışma yaşında olan hemen herkes üretimin içindedir. Üretimin tam kapasite ile yapılması için tam istihdamın da sağlanması gerekir. Tam istihdamın uygulandığı ülkelerde işsizlikle ilgili istatistikler de nettir. Ülkedeki çalışan sayısı da işsiz sayısı da bilinir.
Kayıt dışı istihdam belirlenen yasal çerçevenin dışına çıkılan istihdam türüdür. İşveren sigorta pirimi ve vergi gibi bazı yükümlülüklerinden kaçınır. İşçi de bu şartları kabul eder. Kayıt dışı istihdam özellikle az gelişmiş ülkelerde ve gelişmekte olan ülkelerde sıkılıkla karşılaşılan durumdur. Ülkelerin içinde bulunduğu ekonomik durum, işsizlik rakamları, enflasyon, yasalardaki eksiklik gibi etkenler kayıt dışı istihdamın sebepleri arasındadır. Denetim mekanizmasının iyi çalışmaması; devletin gerekli denetimleri yeterince yapmaması da kayıt dışı istihdamın artmasının sebepleri arsındadır.
İşgücünün tam anlamıyla kullanılmadığı istihdam türüdür. İş gücünün bir kısmı üretimin içinde değildir, işsizdir. Ülkedeki işsiz nüfusun artması kayıt dışı istihdamı artırır. Eksik istihdam tarım sektörü ağırlıklı görülmektedir. Yarı zamanlı işler de eksik istihdamın nedenleri arasındadır.
İstihdam Oranı: Ülkedeki mevcut işgücünün; çalışma yaşındaki bireylerin üretimde hangi ölçüde kullanıldığı verileri istihdam oranıdır. İstihdam oranı hesaplamalarında bazı sınırlamalar bulunur. Örnek vermek gerekirse; askerlik görevini yerine getiren bireyler ve hükümlüler bu orana dahil edilmez.
İşsizlik: İstihdam oranı sonucu ülkedeki işsizlik rakamları da ortaya çıkar. Çalışma çağında olmasına rağmen üretime katılamamasına işsizlik denir. Ülke ekonomilerindeki işsizlik oranları; o ülkenin zenginlik kıstasları arasındadır. Dünyanın en zengin ülkesinde ve ülkelerinde işsizlik oranı da çok azdır.
İşgücü: İstihdam edilen işçilerin toplamı işgücünü oluşturur. Ülkedeki çalışan ve çalışabilecek bireylerin tamamıdır.
