Köylerin yönetimine ilişkin temel düzenleme 1924 tarihli Köy Kanunudur. Bu Kanunda köy; cami, mektep, otlak, yaylak, baltalık gibi orta malları bulunan ve toplu veya dağınık evlerde oturan insanların bağ ve bahçe ve tarlalarıyla birlikte teşkil ettikleri, nüfusu iki binden az olan yerleşim birimi olarak tanımlanmıştır. Köy yönetimi, köy halkının mahalli müşterek ihtiyaçlarını karşılamak üzere karar organları seçmenler tarafından oluşturulan bir mahalli idare birimidir. 2011 yılı itibariyle ülkemizde köy sayısı 34.396?dır.
İdari sistemimizi düzenleyen 5442 sayılı İl İdaresi Kanununa göre, yeniden köy kurulması veya yerinin değiştirilmesi Bayındırlık ve Sağlık Bakanlıklarının mütalaası alınmak suretiyle İçişleri Bakanlığının onayıyla yapılır. Köylerin aynı ilçe içinde bir bucaktan başka bir bucağa bağlanması, köy adlarının değiştirilmesi, köylerin birleştirilmesi ve ayrılması, bir mahalle veya semtin o köyden ayrılıp başka bir köy ile birleştirilmesinde de aynı usul uygulanır.
Ancak, (b), (c), (d), (e) bentlerinde belirtilen durumlarda Bayındırlık ve İskân, Sağlık Bakanlıkları ile diğer ilgili bakanlık ve kuruluş¬ların görüşleri alınır. (a) ve (e) bentlerine göre yeniden bağımsız köy kurulması talebi, o yerde bulunan seçmenlerin en az yansından bir fazlasının birlikte verecekleri dilekçe ile en yakın mülki âmire yapılır. Kaymakamlıklara yapılan müracaatları kaymakam, görüşü ile birlikte valiliğe gönderir. Valilerce bu müracaatların incelemeye değer görülmesi halinde gerekli işlemler başlatılır. Birden fazla köy ve belediye bağlılarının, birleşmek suretiyle yeniden köy kurulmasına dair müracaatları o yerlerde oturan seçmenlerin yarıdan bir fazlası¬nın imzası ile yapılır. Bağımsız koy kurulmasında coğrafî, ekonomik, sosyal şartlar ve kamu hizmetlerinin gerekleri göz önünde bulundurulur. Ana köy nüfusunun 150’den, belde nüfusunun 2.000’den aşağı düşmesi ha¬linde, istekler bakanlıkça reddedilir.
Köy kurulması ve kaldırılmasına ilişkin işlemler 11.05.1988 tarih ve 19811 sayılı Resmi Gazetede yayımlanan Sınır Anlaşmazlığı, Mülki Ayrılma ve Birleşme İle Köy Kurulması ve Kaldırılması Hakkında Yönetmelik hükümlerine göre yürütülür.
442 sayılı Köy Kanununa göre köye ait görev ve sorumlulukların köylüler tarafından yerine getirilmesi esası konulmuş ve bu işler iki gruba ayrılmıştır:
a) Mecburi olan işler,
b) Köylünün isteğine bağlı olan işler.
Köylü, zorunlu olan işleri görmezse ceza görür. İsteğine bağlı olan işlerde ceza uygulanmaz. Ancak köylünün isteğine bağlı bu gibi işlerde köy derneğinin yarısından çoğu karar verir ve il merkezine bağlı köylerde vali ve ilçeye bağlı olan köylerde kaymakamın onayı alınırsa o iş bütün köylü için zorunlu olur ve yapmayana ceza uygulanır. Mecburi İşler;
Köylünün mecburi işleri şunlardır:
1 – Sıtmaya karşı köy sınırı dâhilindeki su birikintilerini kurutmak,
2 – Köye kapalı yoldan içilecek su getirmek ve çeşme yapmak, köyün içtiği su kapalı geliyorsa yolunda delik deşik bırakmamak ve mezarlıktan veya süprüntülük ve gübrelikten geçiyorsa yolunu değiştirmek,
3 – Köylerdeki kuyu ağızlarına bilezik ve etrafını iki metre eninde harçlı döşeme ile çevirmek,
4 – Evlerde odalarla ahırları bir duvarla birbirinden ayırmak;
5 – Köyün her evinde üstü kapalı ve kuyulu veya lağımlı bir helâ yapmak ve köyün münasip bir yerinde herkes için kuyusu kapalı veya lağımlı bir helâ yapmak,
6 – Evlerden dökülecek pis suların kuyu, çeşme, pınar sularına karışmayarak ayrıca akıp gitmesi için üstü kapalı akıntı yapmak,
7 – Köyde evlerin etrafını ve köyün sokaklarını temiz tutmak, her ev için kendi önünü süpürmek,
8 – Çeşme, kuyu ve pınar başlarında gübre, süprüntü bulundurmayıp daima temiz tutmak ve fazla sular etrafa yayılarak bataklık yapmaması için akıntı yapmak,
9 – Köyün süprüntü ve gübreliğini köyden uzakça, yol üstü olmayan sapa ve rüzgâr altı yerlerde yapmak ve herkese o gübrelikten ayrı yerler göstermek,
10 – Her köyün bir başından öbür başına kadar çaprazlama iki yol yapmak, İsteğe Bağlı İşler ;
1 – Köyün evlerinde ahırları odalardan ayrı bir yere yapmak,
2 – Ev, ahır, helâ duvarlarının iç ve dışlarını senede bir defa badanalamak,
3 – Her köyün bir başından öbür başına kadar olan yolları taş kaldırımla döşemek,
4 – Köy mezarlığının köyden ve caddeden uzak bir yerde, suların geldiği tarafta değil, akıp gittiği tarafta olmasına çalışmak ve etrafını duvarla çevirerek içersine hayvan girmesinin önünü almak ve mezarlığa gübre süprüntü dökmemek, herkes mezarlarına iyi bakmak,
5 – Köyde bir çamaşırlık yapmak,
6 – Köyde bir hamam yapmak,
7 – Pazar ve çarşı yerleri yapmak,
8 – Köyün sınırı içinde uygun yerlerde ve tepelerde orman yetiştirmek,
9 – Köyü, kasaba ve komşu köylere bitiştiren yolların iki kenarına ağaç dikmek ve köy sınırı içindeki yabani ağaçları aşılamak,
10 – Köyde ekilip biçilen ve toplanan mahsulâtın veya yapılan eşyanın değeriyle satılabilmesi için köy adına alıcı adam aramak,
Köylerin gelirlerinin bu görev ve sorumlulukları yerine getirmede yetersiz kalması ve hizmetlerin aksaması nedeniyle Köy Kanunu ile köylüye verilen bu görev ve sorumluluklardan; sağlık, eğitim, tarım, mera, hayvancılık, orman, içme suyu, yol, kanalizasyon ve sosyal yardım hizmetlerine ilişkin görevler zaman içerisinde merkezi idareler tarafından üstlenilmiş ve köylere yönelik bu hizmetlerin büyük bir bölümünün sorumluluğu 3202 sayılı Köye Yönelik Hizmetler Kanunu ve 3202 sayılı İl Özel İdaresi Kanunu ile il özel idarelerine verilmiştir.
Köy yönetiminin organları; köy derneği, ihtiyar meclisi ve köy muhtarıdır.
A) Köy Derneği
442 sayılı Köy Kanununda köy derneği; ?köy muhtarı ve ihtiyar meclisi üyelerini seçmeye hakkı olan kadın ve erkek köylülerin topluluğu? olarak tanımlanmıştır. Bu tanımdan, köyde ikamet eden on sekiz yaşını dolduran kadın ve erkeklerin köy derneğinin doğal üyesi olduğu sonucu çıkmaktadır. Köy derneğine belirli konularda karar verme yetkisi verilmiştir.Köy Derneğinin Görev ve Yetkileri
1- Köylünün isteğine bağlı olan işlerin mecburi hale getirilmesine karar vermek,
2- Köylü kadın ve erkekler arasından köy muhtarını ve ihtiyar meclisi üyelerini seçmek,
3- Köy muhtarı ve ihtiyar meclisi üyelerinin köy tüzel kişiliği ile davacı veya davalı olması durumunda köy tüzel kişiliğini temsile yetkili birini seçmek.
B) İhtiyar Meclisi
İhtiyar meclisi, köy yönetimine ilişkin kararların alındığı, üyeleri köy derneğince seçilen karar organıdır. İhtiyar meclisi üyeliği seçimleri her beş yılda bir yapılan mahalli idareler seçimlerinde gerçekleştirilir. İhtiyar meclisine üye seçilebilmek için, en az altı aydan beri o köyde oturmak, 25 yaşını doldurmak, Türk vatandaşı olmak ve 2972 sayılı Mahalli idareler İle Mahalle Muhtarlıkları ve İhtiyar Heyetleri Seçimi Hakkında Kanunda ve bu Kanunun atıf yaptığı diğer kanunlarda öngörülen hükümlerce seçilmeye mani hali olmamak gerekir. Üyelik için ilkokul mezuniyeti şartı aranmaz, okur-yazar olmak yeterlidir. Köy ihtiyar meclisine son genel nüfus sayımı sonuçlarına göre; nüfusu 1.000’e kadar olan köylerde 8, nüfusu 1 001’den 2000’e kadar olan köylerde 10, nüfusu 2 000’den fazla olan köylerde 12 üye seçilir. Oyların sayımı sonucunda en çok oy alanlardan başlanarak nüfusu 1 000’e kadar olan köylerde ilk dört üye, nüfusu 1 001 ‘den 2 000’e kadar olan köylerde ilk beş üye ve nüfusu 2 000’den fazla olan köylerde ilk altı üye asıl, geri kalanlar ise yedek üye olur. Köy muhtarlığı ve köy ihtiyar meclisi üyeliği seçimlerinde adaylık usulü yoktur. Köyün imamı ile öğretmeni veya başöğretmeni ihtiyar meclisinin doğal üyesidirler. Bir köyde birden fazla imam bulunursa ihtiyar meclisinde aza olarak bulunacak imamı kaymakam seçer.
İhtiyar meclisi en az haftada bir defa toplanır. İhtiyar meclisini toplanmaya muhtar çağırır. İhtiyar meclisi köy muhtarının çağırmadığı ve meclisin toplanma günü olmadığı vakitlerde dahi köy muhtarına haber vererek kendi isteği ile toplanabilir. İhtiyar meclisi kararları bir deftere kaydolunur ve kararlar üyeler tarafından imzalanır.İhtiyar Meclisinin Görev ve Yetkileri
1 ? Köylüye ait işleri konuşmak ve hangi işlerin köylü tarafından kendileri çalışarak doğrudan doğruya ve hangi işlerin para ile veya işçi ile görülebileceğine karar vermek,
2 – Köy Kanununun 13 ve 14 üncü maddelerinde yazılı mecburi ve isteğe bağlı işleri yapmak için gerekmesi durumunda köy sınırı içindeki taşınmazları piyasa fiyatından satın almak,
3 – Tarlası olmayan veya yetişmeyen köylüye köyün sınırı içinden boş araziden bir parça ayırıp vermek ve kullanma yetkisi mal sandığına veya diğer dairelere geçmiş olan araziyi köy adına satın alıp arazisi olmayanlara vermek ve bedelini taksitle köy sandığına ödetmek,
4 – Köylünün kaçar gün çalışacağına karar vermek,
5 – Köyde oturanlara ve köyle ilgisi bulunanlara salma salmak, salınacak paranın miktarına karar vermek ve buna yapılacak itirazları karar bağlamak,
6- Köy sınırının değişmesi için müracaatta bulunmak,
7- Mühürlenecek ilmühaberlerden alınacak ücretleri gösteren cetveli yapmak,
9- Köy parasının yerinde harcanmasını ve yolsuzluk olmamasını köy muhtarıyla birlikte sağlamak,
10- Köy Kanununun 13 üncü maddesindeki köylüye ait mecburi işleri yapmayanlara para cezası uygulamak,
C) Köy Muhtarı
Köy muhtarı köy yönetiminin ve ihtiyar meclisinin başıdır. Köy Kanununa göre; köy işlerinde söz söylemek, emir vermek ve emrini yaptırmak muhtarın hakkıdır. Muhtar, köy derneği tarafından köylü kadın ve erkekler arasından seçilir. İhtiyar meclisi üyeliğine seçilme şartları muhtarın seçiminde de geçerlidir. Muhtar kendisine verilen görevler itibariyle hem devlet memuru hem de köy yerel yönetiminin başı sayılmıştır. Köy muhtarı ve yapacağı işte köy muhtarıyla birlik olanlar, köy işlerinde fenalıkları anlaşılırsa Devlet memuru gibi yargılanırlar ve ceza görürler. Köy muhtarına köy işlerini gördükleri zaman karşı gelen ve kötü söyleyenler devlet memuruna karşı koyanlar gibi ceza görürler. Muhtar yazılarını köy kâtibine yazdırır. Köyde kâtip bulunmazsa bu işi köyün öğretmenine ve yoksa imamına yaptırır. Köy muhtarının köylü faydasına olmayan kararlarını kaymakam bozabilir ancak, onun yerine kaymakam kendiliğinden karar veremez, karar yine köylü tarafından verilir. İl merkezine bağlı köylerde vali, ilçeye bağlı köylerde kaymakamlar, muhtarın köy işlerini ve kanunlarla verilen diğer görevlerini yapmadığını görürlerse muhtara yazılı uyarıda bulunurlar. Buna rağmen görevini yapmayan muhtar yetkili idare kurulu kararıyla görevinden uzaklaştırılır.
Köy Muhtarının Görev ve Yetkileri
Köy muhtarına verilen görevler ikiye ayrılmaktadır: Devlet İşleri ;
Devlet işleri; Köy muhtarına genel idare işlemlerinin köyde uygulanması amacıyla verilen görev ve yetkileri içerir. Hükümet emirlerini köyde duyurmak, kanun ve diğer mevzuatla kendine verilen görevleri yerine getirmek, köyde dirlik ve düzenliği korumak, köyde yaşayanların doğum, ölüm, evlenme ve boşanma işlemlerini nüfus idaresine bildirmek, suçlu ve asker kaçağı durumunda olanları yetkili yerlere haber vermek ve köye gelen devlet görevlilerine yardımcı olmak ve yol göstermek bu görevlerdendir. Köy İşleri ;
1 – Köy Kanununun köylüye zorunlu olarak verdiği işleri ihtiyar meclisi ile görüşerek yapmak ve yaptırmak,
2 – Köy Kanununda köylünün isteğine bırakılan işlerin yapılabilmesi için köylülere öğüt vermek,
3 – İhtiyar meclisi ile görüştükten sonra köylüyü işe çağırmak,
4 – İhtiyar meclisi kararı ile köy işlerine harcanacak parayı toplamak,
5 – Köy işlerine harcanacak parayı topladıktan sonra harcanması için emir vermek,
6 – Bir ay içinde nerelere ve ne kadar para harcamış ise gelecek aybaşında hesabını ihtiyar meclisine vermek,
7 – Köy işlerinde hem davacı, hem hasım olarak mahkemede bulunmak ve isterse mahkemeye diğer birini yerine (vekil) göndermek,
8- İhtiyar meclisini toplantıya çağırmak,
9- İhtiyar meclisinin olumlu kararını aldıktan sonra Köy Yerleşme Planının yapılmasını köyün bağlı bulunduğu mülki amirinden talep etmek,
10- Korucu ve sığırtmaç gibi köy adamlarını yönetmek, köyde asayişin zorunlu kıldığı durumlarda ihtiyar meclisinin kararı ve Kaymakamın onayını alarak gönüllü köy korucusu görevlendirmek.
Köyün ortak işlerinin çoğu imece usulüyle yapılmakla birlikte bazı işlerin sürekli olarak yapılması gerektiğinden bu işleri görmek üzere Köy Kanununda köy adamları olarak belirtilen kişiler aylık veya senelik ücret karşılığında çalıştırılabilmektedir. Bunlar; köy kâtibi, köy korucuları, imam, sığırtmaç gibi kimselerdir.
Her köyde en aşağı bir korucu bulunur. Nüfusu binden yukarı köylerde her beş yüz kişiye bir korucu daha tutulur. Korucular ihtiyar meclisi tarafından tutulur ve köy muhtarının vereceği haber üzerine kaymakamın emri ile işe başlar. Korucuların 22 yaşından küçük ve altmış yaşından büyük olmaması ve bir suç ile cezalandırılmamış ve iyi huylu tanınmış bulunması ve herkesle kavga çıkarmak, sarhoşluk gibi olumsuz özelliklerinin olmaması şarttır. Korucular köy muhtarının emri altındadır ve resmi işlerde onun her emrini yerine getirmeye mecburdur. Korucular silahlıdırlar. Kendilerine karşı gelenler jandarmaya karşı gelmiş gibi ceza görürler. Köy muhtarı ve ihtiyar meclisi mahsul zamanlarında çapulcular ve eşkıya ortaya çıkması durumunda yağmadan köy halkını korumak için köylünün eli silah tutanlarından lüzumu kadarını gönüllü korucu ayırarak bunların isimlerini bir kâğıda yazıp kaymakama götürür. Kaymakamın izni olursa bu gönüllü korucular asıl korucularla beraber yağmacılara ve eşkıyaya karşı köy ve köylüyü korurlar.
Köy bütçelerinin hazırlanması, onayı, gelir tahsilâtı ve harcamaların yapılmasına ilişkin işlemler 21.01.1942 tarih ve 5012 sayılı Resmi Gazetede yayımlanan “Köy İdareleri Hesap Talimatnamesi” uyarınca yürütülmektedir.
Köy bütçesi, köyün bir yıllık gelir ve gider tahminleriyle imece ve salmaya ilişkin hususları içeren köy ihtiyar meclisi kararıyla kabul edilir ve ilgisine göre kaymakam veya vali tarafından onaylandıktan sonra kesinleşir. Bütçe maddeleri arasında olağanüstü durumlarda ödenek aktarmaya ihtiyar meclisi yetkilidir. Her aybaşında bütçeden bir aylık müddetince yapılan harcama ve elde edilen gelirleri gösteren aylık hesap cetvelleri ve yılsonunda yıllık kesin hesap cetveli düzenlenir ve ihtiyar meclisince imzalanır.
KAYNAK: https://www.icisleri.gov.tr/illeridaresi/koyler1
