Devletler, özellikle II. Dünya Savaşı’ndan sonra gittikçe büyüyen ve küreselleşen dünyada ulusal-uluslararası ekonomiyi canlı tutmak için ticari/ekonomik birlik oluşturma eğiliminde olmuşlardır. Uluslararası kuruluşların işlevlerini aktarmaya çalışacağımız yazımızda, öncelikle bu oluşumların hangi amaçlarla kurulduğunu ve günümüzdeki rolünü ele almak, akıllarda net bir çerçeve çizmek adına faydalı olacaktır.
II. Dünya Savaşı sonrası değişen dünya dengeleri ve ekonomik anlamda görülen refah arayışı, özellikle Amerika Birleşik Devletleri’nin (ABD) dış iktisadi büyüme politikalarındaki küreselleşme hareketlerini arttırmıştır. Bu anlamda küreselleşme yolunda atı- lan ilk adımlar olan Gümrük Tarifeleri Ticaret Genel Anlaşması (GATT) ve Bretton Woods sistemi, dünya ticaretini serbestleştirmek amacıyla uygulamaya konulmuştur. Öte yandan küresel ölçekte sermaye hareketlerinin önündeki engeller de 1980’li yıllara gelindiğinde ortadan kalkmaya başlamıştır.
Ticaret, üretim, sermaye hareketleri ile bilim ve teknolojideki gelişmeler, ülkeler arasındaki rekabeti arttırırken ticaretin serbestleşmesini de beraberinde getirmiştir. Bununla birlikte, mevcut sistemden daha yüksek oranda pay almak isteyen küresel sermaye sahiplerinin etkisiyle 1980’li yıllarda ülke ve bölgeler arasındaki şartlar, eşitsizleşmeye başlamıştır. Ancak, rekabetin eşit şartlarda sürdürülebilir olması gerekliliği, tüm dünya devletlerinin faydasına olacağından yerel/bölgesel alanlarda gerçekleştirilen iktisadi faaliyetleri desteklemek adına; IMF (Uluslararası Para Fonu), Dünya Bankası, DTÖ (Dünya Ticaret Örgütü), BM (Birleşmiş Milletler), AB (Avrupa Birliği) ve NAFTA (Kuzey Amerika Serbest Ticaret Anlaşması) gibi kuruluşlar gündeme gelmiştir. Ardından bölge kavramına da yeni tanımlamalar getirilerek “bölge kalkınması” veya “kalkınmada bölgesel dinamiklerin etkinleştirilmesi” yolunda önemli adımlar atılmıştır. Bu şartlar altında dünya ekonomisi içerisinde bulunan Türkiye de küresel ölçekte piyasalarla tam bir entegrasyon sağlamak için uluslararası kurumların belirlediği uyum programlarını hayata geçirmeye başlamıştır.
Sözünü ettiğimiz uluslararası oluşumlar, ilerleyen zamanda sadece ekonomi alanında değil; sağlık, savunma ve siyasi amaçlarla da ortaya çıkmaya devam etmiştir. Temelinde ulusların ortak çıkarları doğrultusunda gündeme gelen bu tür oluşumların genelde; güvenlik, ekonomi, sosyal nedenler, ortak problemlerin artması, çevresel sorunlar, eğitim, terör, demokratikleşme sıkıntısı, insan hakları, uluslararası hukuk, küreselleşme gibi ortak çıkarlara hizmet etmek ve sorunlara çözüm üretmek amacıyla kurulduğu görülmektedir.
Yaşadığımız çağdaki uluslararası sistem, sadece devletlerden oluşmamaktadır. Özellikle teknoloji ve bilişim alanındaki gelişmelerle birlikte uluslararası ilişkilerin eriştiği olağanüstü düzey, bu kuruluşların uluslararası sistemde temel aktörler hâline gelmesini ve devletler arası ilişkilere yön vermesini sağlamaktadır. Söz konusu bu kuruluşlar, Türkiye açısından da büyük önem arz etmektedir. Ülkemiz, bu önemin farkına vararak II. Dünya Savaşı sonrası dönemde ortaya çıkan uluslararası örgütlenme sürecindeki oluşumların bir kısmında kurucu üye olarak rol almış, bazılarına sonradan üye olmuş, bazılarının ise entegrasyon girişimlerinde üye veya ortak üye olarak görev üstlenmiştir.
Öte yandan bahsi geçen kuruluşların uluslararası sistemdeki etkisinin artışı, ulus-devletlerin sistem içerisinde oynadıkları rolü daraltmıştır. Bilindiği üzere günümüzdeki uluslararası sistemin temeli, hâlen ulus-devletlerden oluşmaktadır. Tüm bunların yanı sıra üye ülkelerin uluslararası kuruluşlar üzerindeki etkisi de aynı olmamaktadır. Zira güçlü devletler, üyesi oldukları uluslararası kuruluşlar üzerinde diğer üyelere nazaran daha üst düzey bir etkiye sahiptir. Ancak bu üstünlüğün çıkar dengelerini bozacak şekilde “zayıf olanın aleyhine kullanılması”, dünya barışını tehlikeye soktuğu gibi rekabet ilkelerini de altüst etmektedir. Bu nedenle devletler üzerinde etkisi üst düzeyde olan kuruluşlar, ülkelere alternatif olarak görülmemeli, oluşumların temel işleyiş amacı;devletlerin gücünü ve kabiliyetini aşan sorunlara adil çözümler üretmek ve ortak çıkarlara hizmet etmek olmalıdır. Dolayısıyla uluslararası kuruluşların kuruluş amacına hizmet edebilmeleri için üye ülkelerinin baskı ve yönlendirmelerinden uzak olması gerekmektedir.
Bazı uluslararası kuruluşlar şu şekilde sayılabilir; Afrika Birliği AfB African Union Afrika Kalkınma Bankası AFKB African Development Bank Afrika, Karayip ve Pasifik Ülkeler Grubu ACP African, Caribbean and Pacific Group of States AGİT-Çatışmaları Önleme Merkezi ÇÖM OSCE-Conflict Prevention Centre AGİT-Demokratik Kurumlar ve İnsan Hakları Bürosu ODIHR OSCE-Office for Democratic Institutions and Human Rights AGİT Ekonomi ve Çevre Komitesi AGİT EÇK OSCE Economic and Environmental Committee AGİT Medya Özgürlüğü Temsilcisi MÖT OSCE Representative on Freedom of the Media AIDS, Tüberküloz ve Sıtma ile Mücadele Küresel Fonu Küresel Fon The Global Fund to Fight AIDS, Tuberculosis and Malaria AKB- Orta Asya Bölgesel Ekonomik İşbirliği Programı CAREC ADB- Central Asia Regional Economic Cooperation Program Akdeniz Bölgesel Deniz Kirliliği Acil Müdahale Merkezi REMPEC Regional Marine Pollution Emergency Response Centre for the Mediterranean Sea Akdeniz Forumu FOROMED Mediterranean Forum Akdeniz için Birlik AiB Union for the Mediterranean Akdeniz ve Avrupa Bitki Koruma Örgütü EPPO European and Mediterranean Plant Protection Organization Akdeniz Parlamenter Asamblesi Akdeniz PA Parliamentary Assembly of the Mediterranean Amerikalar İçin Bolivarcı İttifak ALBA Bolivarian Alliance for the Peoples of Our America Amerikan Devletleri Örgütü ADÖ Organization of American States And Milletler Topluluğu CAN Andean Community of Nations Arap Birliği AL The League of Arab States Arktik Konseyi Arctic Council ASEAN Artı Üç (Çin, Japonya, Güney Kore) APT ASEAN Plus Three Asya İnsan Hakları Merkezi ACHR Asian Centre for Human Rights Asya İşbirliği Diyaloğu (Asya Birliği) AİD Asia Cooperation Dialogue (Asian Union) Asya Kalkınma Bankası AKB Asian Development Bank Asya’da İşbirliği Ve Güven Arttırıcı Önlemler Konferansı AİGK Conference on Interaction and Confidence Building Measures in Asia
KAYNAK: https://businessdiplomacy.net/tr/uluslararasi-kurulus%CC%A7lar-neden-var/
